DE ECONOMISCHE PANDEMIE: De brutaliteit.

“De wereld staat voor de scherpste economische terugval sinds de Grote Depressie”, zo kopte de gezaghebbende Financial Times op 4 april jl. De corona pandemie haalt inderdaad tegen ongeziene snelheid de ganse wereldeconomie onderuit. Als één van de meest open economieën ter wereld wordt ook de Belgische economie keihard getroffen. Zo kwam de studiedienst van KBC tot de conclusie dat de krimp van de Belgische economie dit jaar 9,5% zal bedragen maar dan wel op voorwaarde dat er zich vanaf het derde kwartaal een sterk herstel doorzet. Ter vergelijking: de inzinking als gevolg van de Grote Financiële Crisis (GFC) van 2008-9 mag voor de Belgische economie ingeschat worden op een krimp van 4 à 5%, de helft dus van het cijfer dat de studiedienst van de KBC nu naar voren schuift.

De vraag rijst echter of het KBC-cijfer nog de barre realiteit van wat we nu doormaken dekt. In kringen van de Europese Commissie hoor ik informeel nog negatievere cijfers rondgaan, onder meer omdat aan een  sterk herstel vanaf het derde kwartaal zeer getwijfeld wordt. De deuk in consumenten-, producenten- en investeerdersvertrouwen is daarvoor te groot. Bovendien ondergaat de globale vraag in de economie schade die voor een stuk onherstelbaar is, iets waar ik zo dadelijk op terugkom. Een geleidelijk herstel naar het vierde kwartaal toe zou al zeer mooi zijn maar het risico dat we op een diepe depressie afstevenen begint oncomfortabele vormen aan te nemen, zoals nu ook de Financial Times expliciet stelt.  

Maar zelfs indien de economische krimp uiteindelijk bepekt blijft tot de 9,5% vooropgesteld door KBC blijft de schade enorm. Laten we opnieuw even vergelijken met de GFC. De economische terugval veroorzaakt door de GFC miste haar effect niet op het BBP per capita, een redelijke maatstaf voor de evolutie van de gemiddelde welvaart in een land. Het duurde tot 2014 eer het Belgische BBP per capita terug het niveau haalde van 2007. Tussendoor passeerde ook nog de eurocrisis maar toch kan er redelijkerwijze van uitgegaan worden dat de toekomstige herstelbeweging na de forse terugval nu uiteindelijk niet echt veel zal verschillen van wat zich post-GFC afspeelde. Dat betekent dus dat het deze keer wel eens tot veertien jaar zou kunnen duren eer we terug op het niveau komen van het BBP per capita dat we haalden in 2019. Dat is dan rond 2033 …           

Om te begrijpen waarom deze corona pandemie veel zwaarder inhakt op de economie, is het leerzaam te vergelijken met de GFC. De financiële crisis van nu ruim tien jaar geleden was een financiële schok met zware repercussies op de reële economie van jobs, productie en investeringen. De corona-epidemie is een gezondheidspandemie die rechtsreeks nagenoeg de ganse reële economie impacteert.  De aanbodzijde van de economie – in essentie de activiteiten van bedrijven en zelfstandige ondernemers – wordt op een directe en dwingende manier aan banden gelegd als gevolg van de maatregelen welke zich opdringen om de corona-epidemie onder controle te krijgen. Elke week van opgelegde shut-down neemt de impact ervan toe, onder meer omdat vele bedrijven aanvankelijk nog konden interen op liggende voorraden maar dat verhaal loopt natuurlijk ook af. 

Deze beperkingen aan de aanbodzijde van de economie zijn zonder voorgaande in de moderne geschiedenis. Tijdens de Grote Depressie van de jaren 1930 noch tijdens de Tweede Wereldoorlog deed zich zulk een massale én plotse shut-down van economische activiteit voor. De impact van de meer recente GFC op ondernemingsactiviteit was vrij heftig maar toch een flink stuk gematigder en selectiever dan wat we nu meemaken. In vergelijking met de hercules-hakbijl die de reële economie nu treft, was de financiële crisis een kapmes dat echter wel heel lelijk huishield in de financiële sector.    

“Ons aanbod krimpt omdat ons personeel ziek thuiszit”, zo stelde Francis Kint, de bedrijfsleider van het Oost-Vlaamse voedingsbedrijf Ter Beke (De Tijd, 28/3). Dat krimpverhaal ontrolt zich ook in talloze andere bedrijven binnen en buiten Vlaanderen. Daarbovenop dienen nog eens een ganse rist bedrijven en zelfstandigen gewoonweg te sluiten als gevolg van diezelfde anti-corona-maatregelen. De inkrimping van productie en tewerkstelling is deze keer dus geen afgeleid gevolg van een externe omstandigheid, bv. een zware financiële crisis zoals ruim tien jaar geleden, maar wordt brutaal – nogmaals: het kan niet anders – aan het systeem opgelegd. Binnen deze macabere pantomime van onzekerheid en verwarring zorgen verlamming en overreactie helaas maar al te vaak voor nog verdere ontreddering.    

De drastische aanbodschok vertaalt zich ook heel snel in gigantische onzekerheid die particulieren en gezinnen aanzet om alle niet-noodzakelijke bestedingen onmiddellijk uit te stellen. Het feit dat bijvoorbeeld het miljoen (and counting …) tijdelijk werklozen minstens 30% van hun netto-inkomen verliezen kan niet zonder gevolgen blijven voor de globale vraag. Bedrijven zien hun inkomsten abrupt gekortwiekt en bergen investeringsplannen met bekwame spoed op in de schuiven. Alles wat zich afspeelt in de sfeer van het crisisgedrag zoals het hamsteren, de verhoogde online-aankopen en het inspelen op plotse behoeften (mondmaskers bv.) is slechts een zeer gedeeltelijke en vooral zeer tijdelijke compensatie.  

Deze drastische, opgelegde krimp is voor een groot deel niet te recupereren, vooral omwille van het feit dat we in een economisch bestel zijn aanbeland dat voor ruim tweederde draait op de dienstensector. Gaan we na het corona-drama de kappersbezoeken die we nu niet doen inhalen? Gaan we dan twee keer zo vaak op restaurant of café als we voor de corona-crisis deden? Neen, het pre-corona-ritme zal hernomen worden zonder merkbare inhaalbeweging. De lente-opkuis in de tuin doen we nu zelf zonder assistentie van tuinmannen. Toeristische uitstappen die geschrapt moeten worden, verdwijnen meestal voorgoed. Enzovoort. Meer nog, mensen die nu echt gehamsterd hebben, zullen hun voorraden zeker afbouwen. 

Bedrijven zullen in een aantal gevallen willen weten hoe het nu verder moet met de openheid van de Europese markten, de globalisering en het handelsprotectionisme dat voor de corona pandemie al stevige bressen sloeg in de economische perspectieven vooraleer grote investeringsopties te lichten. Veel van de verworvenheden van de geglobaliseerde economie en de wereldomvattende aanbodketens staat vandaag ter discussie. 

Vergeet dus een volgehouden snel herstel. Geleidelijk terug naar de trendgroei toe klimmen, is een veel realistischer scenario met daarbij vandaag nog altijd grote onzekerheid over de lengte van de periode gedurende dewelke economische krimp opgelegd wordt. Het is in dit perspectief dat de broodnodige interventies van de overheden dienen gekaderd te worden. De enorme economische terugval die we nu meemaken, is onstuitbaar want zelf opgelegd. Het beleid dient zich nu vooral te concentreren op de creatie van de best mogelijke omstandigheden om het herstel zo snel en vlot mogelijk te laten verlopen. Daarop zal de volgende bijdrage uitgebreider inzoomen.